4. TÜRKİYE ENERJİ GÜVENLİĞİ AÇISINDAN UKRAYNA SAVAŞININ ETKİLERİ
4.1GİRİŞ
Ukrayna Rusya Savaşı’nın dünyada ve ülkemizde SİYASAL POLİTİK ve ASKERİ yönlerden geniş değerlendirmeleri yapılmaktadır. Bizim açımızdan ise olay ağırlıklı olarak enerji boyutu ile değerlendirilecektir.
Savaşın küresel etkilerinin ana hatlarına bir önceki yazımda değinmiştim.
Yazı dizisinin bu bölümünde konuya ilişkin olarak aşağıdaki suallere cevap arayacağım;
- Türkiye’nin yıllık enerji üretimi
- Enerji gereksinimin ne kadarı Rusya’dan karşılanıyor
- Türkiye üzerinden geçen doğalgaz boru hatları… güzergahları… Rusya ile bağlantısı
- Türkiye üzerinden Avrupa’ya gönderilen doğalgaz
- Avrupa’nın Rusya gazi için almakta olduğu önlemlerin Türkiye’ye yansıması
- Türkiye’nin ön gördüğü önlemler…
4.2.Türkiye’nin yıllık enerji üretimi (1) (2) (6)
4.2.1 EPDK (ENERJİ PİYASASI DENETLEME KURULU) verilerine göre,
Türkiye elektrik enerjisi tüketimi 2021 yılında 332,9 milyar kWh, elektrik üretimi ise 334,7 milyar kWh olarak gerçekleşmiştir.
EPİAŞ (ENERJİ PİAYASALARI İŞLETME A.Ş.) verilerine göre, 2021’de toplam elektriğin yüzde 34’ü, temininde tamamen dışa bağımlı olduğumuz fosil gazdan, yüzde 17’si ise ithal kömürden üretildi. Yani, elektrik üretiminde yarı yarıya dışa bağımlıyız. Elektrik ithalatı ise, 2020’ye kıyasla yüzde 68,6 arttı.”
4.2.2 2001 krizi sonrası ekonomimizde oluşan hızlı büyüme dolayısıyla da enerji talebimizin, enerji arzı tarafından yakalanamaması bu dengesizliği yaratmakta.
2020-2040 dönemi için yapılan Türkiye Elektrik Enerjisi Talep Projeksiyonu Raporu çalışmasının sonuçlarına göre elektrik tüketiminin baz senaryoya göre, 2025 yılında 370 TWh, 2040 yılında ise 591 TWh seviyesine ulaşması beklenmekte.
Yenilenebilir enerji kaynaklarının toplam payı 2020 yılında yüzde 40,3. 2021 yılına gelindiğinde ise bu oran yüzde 33,31’e geriledi.
4.2.3 2022 yılı Kasım ayı sonu itibarıyla kurulu gücümüzün kaynaklara göre dağılımı; %30,5’i hidrolik enerji, %24,4’ü doğal gaz, %21,1’i kömür, %11,0’ı rüzgâr, %9,0’ı güneş, %1,6’sı jeotermal ve %2,4’ü ise diğer kaynaklar olarak görülmekte.
Mevcut santrallerin 750 adedi hidroelektrik, 68 adedi kömür, 358 adedi rüzgâr, 63 adedi jeotermal, 345 adedi doğal gaz, 9.308 adedi güneş, 490 adedi ise diğer kaynaklı santrallerdir.
Elektrik üretiminde fosil yakıtla (petrol, kömür ve doğal gaz) çalışan santrallerin payı yüzde 64’ün üzerine çıkmış durumda.
4.3. Enerji gereksinimin ne kadarı Rusya’dan karşılanıyor? (4)
4.3.1 Ülkemiz Elektrik enerjisi üretimi amacıyla kullanılan yakıtın % 85’ini ithal ediyor.
2021 de 14.1 bcm (milyar metre küp) LNG ithal edildi.
Yıllık doğalgaz tüketimi 61bcm.
Türkiye İran’dan 10 bcm Azerbaycan’dan ise 16 bcm gaz ithal etmekte Azerbaycan’dan gelen kısmın 10 bcm ‘si Avrupa’ya transfer ediliyor
PETROL MAMULLERİ 1.429.283 TON TOPLAMDA PAYI % 30.6
DOĞAL GAZ 1865.67 SM3 “ “ % 40.06
4.3.2 Rus Rosatom firması, fosil yakıt ithalatına ek olarak, VVER-1200 reaktörlü ilk nükleer enerji santrali olan 4,8 giga watt’lık Akkuyu tesisini inşa ediyor ve i 1,2 GW’lık ilk aşaması 2023’te devreye alınması planlanıyor.
4.3.3 Batı’nın Moskova’ya uyguladığı yaptırımların ardından iki ülke başta enerji olmak üzere iş birliğini artırmaya hazırlanırken araştırma şirketi Refinitiv Eikon verileri bu yıl Türkiye’nin Rusya’dan petrol ithalatını ikiye katladığını gösterdi.
Reuters’ın haberine göre, Refinitiv verileri Türkiye’nin Urallar ve Sibirya Hafif petrolü de dahil olmak üzere Rusya’dan geçtiğimiz sene aynı dönemde günde 98 bin varil olan petrol ithalatını bu yıl (2021) 200 bin varilin üzerine çıkardığını gösterdi.
4.3.4 TMMOB Makina Mühendisleri Odası Enerji Çalışma Grubu Başkanı Oğuz Türkyılmaz, Türkiye’nin fosil yakıt egemen bir ülke olduğunu belirterek bunun da büyük bölümünün ithal ediliyor olmasının bağımlılığı arttığına dikkat çekiyor:
“Birincil enerji arzında bu oran yüzde 84. Petrolün yüzde 93’ünü ithal ediyoruz. Ve bu ithal ettiğimiz petrolün üçte ikisi karayollarında kullanılıyor. Yani trafikteki 26 milyon araç, bu ithal edilen petrolün üçte ikisini tüketiyor. Geri kalan yüzde 1 ise diğer alanlarda kullanılıyor. Doğal gazın yüzde 99.5’ini ithal ediyoruz. Türkiye’de yerli üretimin miktarı 350-400 milyon metreküp, geçen yılki tüketimimiz 60 milyar metreküp. Doğal gazı da ağırlıklı olarak Rusya, Azerbaycan’dan alıyoruz, sıvılaştırılmış doğal gazı ise başka ülkelerden. Kömür tüketiminin yüzde 60’ı da ithalattan karşılanıyor. Rusya, Kolombiya ve Avustralya kömür aldığımız ülkeler. Hal böyle iken bu yılın ilk beş ayında 40 milyar dolar, altı ayın sonunda 48 milyar dolar enerji ithal etmişiz. Yıl sonu için beklenen rakam 100 milyar dolar. Önceki yıllarda 2020’de pandeminin etkisiyle bu rakam 28,4 milyar dolar, geçen yıl ise 50,4 milyar dolardı.”
4.4 Türkiye üzerinden Avrupa’ya gönderilen doğalgaz (7)
Kaynak : ANADOLU AJANSI
4.4.1 Türkiye coğrafi konumu bakımından Kafkaslardaki ve Ortadoğu’daki enerji kaynaklarını Avrupa’ya iletimi bakımından stratejik önemdedir.
Türkiye-Avrupa işbirliği, doğal gazın Anadolu üzerinden Güneydoğu Avrupa ülkelerine taşınmasının ötesinde gelişmedi. Ek olarak, transit geçişin mevcut ve muhtemel gelecekteki sınırlı boyutu göz önüne alındığında, Türkiye üzerinden Avrupa’ya akan gazın stratejik önemi fazla tahmin edilmiş gibi görünmektedir. 4.4.2 AB’nin doğal gaz tüketimi 2020’de 394 bcm olarak gerçekleşti. İki boru hattı Türkiye üzerinden Avrupa’ya gaz taşıyor. Türk Akım Avrupa pazarları için 15,75 bcm kapasiteye sahip, ancak 2020’de AB’nin gaz tüketiminin yüzde 1,2’si olan sadece 5 bcm aktarıldı. Trans-Adriyatik Boru Hattı, Güney Gaz Koridorunun bir parçasıdır ve Trans-Anadolu Gaz Boru Hattı (TANAP) ile Türkiye üzerinden Azeri gazına erişim sağlanmaktadır. Aralık 2020’de her iki ağ da tam kapasiteyle çalışıyor olsa bile, 2020 rakamları kullanılırsa bu, AB’nin tüketiminin aşağı yukarı %6,5’ini temsil edecektir.
4.5 Avrupa’nın Rusya gazı için almakta olduğu önlemlerin Türkiye’ye yansıması
4.5.1 Almanya, savaş ile birlikte Nord Stream doğalgaz boru hattı projesini durdurdu.
Avrupa Birliği’nin iklim değişikliği konusundaki politikaları enerji kaynağı olarak doğalgazın uzun vadede çözüm olmayacağını göstermektedir.
Bu nedenle uzun dönemde Türkiye’nin stratejik önemi de gündemden düşecektir.
Esas olarak AB ile Türkiye arasındaki enerji ilişkilerinin belirleyicisi Avrupa’nın yürütmekte olduğu iklim değişikliğine bağlı politikalar olacaktır. Yani aslında savaşın rolü ikinci planda kalmaktadır.
4.5.2 Avrupa Komisyonu’nun enerjide kendine yetme odaklı hedefleri ise şunlar:
- 2025 yılına dek güneş panelleriyle güneş enerjisi kapasitesini ikiye katlamak ve 2030 yılına dek 600 GW güneş enerjisine ulaşmak için “AB Güneş Stratejisi’nin oluşturulması.
- Yeni kamu, ticari binalarıyla, hanelere güneş panelleri kurulmasını sağlamak için aşamalı olarak yasal zorunluluğu olan ‘solar çatı’ girişiminin hayata geçirilmesi.
- Isı pompalarının kullanım oranının iki katına çıkarılması ve jeotermal ve güneş enerjisinin modernize edilmiş bölgesel ve ortak ısıtma sistemlerine entegre edilmesi.
- Karbondan arındırılması zor endüstrilerde ve ulaşım sektörlerinde doğal gaz, kömür ve petrolün yerini almak üzere 2030 yılına dek 10 milyon ton yerli yenilenebilir hidrojen üretimi ve 10 milyon ton hidrojen ithalatı hedefinin belirlenmesi.
4.5.3 Türkiye için önlemler
Ülkemizde genel Enerji durumu ile Enerji ve Tabii Kaynaklar bakanlığınca alınması öngörülen verimlilik önlemlerine bu yazımda değinmiştim.
Savaş sonrası AB ülkeleri Rusya’dan gaz ithalatını azaltmaya çalışırken bir taraftan da uzun vadeli sözleşmelerle alternatifler yaratmaya başvurdular.
Bu durum benzer şekilde Rusya’ya bağımlılığını azaltmak isteyen ve aynı alternatiflere yönelen Türkiye’yi de zor duruma sokmakta. Oluşan rekabet gerek doğalgaz gerekse LNG pazarlarında çok yüksek sıçramalar yaratıyor.
Türkiye için bir diğer alternatif İran. Ancak bu ülke güvenilir bir kaynak olarak görünmüyor. Olabilecek bir diğer seçenek İSRAİL ve bunun gerçekleşmesi için yollar aranmakta.
Türkiye’nin enerji krizinin olumsuz etkilerini azaltmak için orta ve uzun vadede uygulanabilecek ana önlemler şöyle özetlenebilir;
- Petrol ve doğalgaz tüketiminin azaltılması.
- Toplu taşıma, raylı sistemler ve deniz yollarını ile ulaşımın güçlendirilmesi
- Yenilenebilir enerjiye daha hızla yönelmemiz
- Deniz üstü rüzgâr enerjisi potansiyelinin değerlendirilmeye başlanması
- Enerji tasarrufu. Kamudan başlayarak yaygınlaştırılması
5. SONUÇ
2001 krizi sonrası ekonomimizde oluşan hızlı büyüme dolayısıyla da enerji talebimizin, enerji arzı tarafından karşılanmakta zorlanmakta. Dengesiz görünümde.
TÜRKİYE elektrik üretiminde yaklaşık % 50 dışa bağılı.
TPDK (TÜRKİYE ENERJİ PİYASASI DENETLEME KURUMU) Ekim 2022 sektör raporuna göre Rusya’dan ithal edilen;
PETROL MAMULLERİ nin TOPLAMDA PAYI % 30.6
DOĞAL GAZ da ise TOPLAMDA PAYI % 40.06
Esas olarak AB ile Türkiye arasındaki enerji ilişkilerinin belirleyicisi Avrupa’nın yürütmekte olduğu iklim değişikliğine bağlı politikalar olacaktır. Yani aslında savaşın rolü ikinci planda kalmaktadır.
Bu nedenle uzun dönemde Türkiye’nin stratejik önemi de gündemden düşecektir.
DEVAMI GELECEK…
KAYNAKÇA:
1. ENERJIDE DIŞA BAĞIMLIYIZ: PEKI AMA NE KADAR, NEDEN VE ÇÖZÜMÜ NE?
https://yesilgazete.org/enerjide-disa-bagimliyiz-peki-ama-ne-kadar-neden-ve-cozumu-ne/
2.ENERJI KRIZI VE TÜRKIYE’YE YANSIMASI HAKKINDA BILMENIZ GEREKEN HER ŞEY
3.TÜRKIYE’NIN MEVCUT ENERJI GEREKSINIMI
4.ENERGY, UKRAINE AND THE TURKISH QUESTION
5.RUSYA TÜRKIYE’YE DOĞAL GAZ ARZINI KISAR MI, BAŞKA ÜLKELER ALTERNATIF OLABILIR MI?
https://www.bbc.co.uk/usingthebbc/cookies/how-can-i-change-my-bbc-cookie-settings/
6.ENERJİ PİYASASI DENETLEME KURULU
https://www.epdk.gov.tr/Detay/Icerik/3-0-95-1007/dogal-gazaylik-sektor-raporu
