1.GİRİŞ

1.1 Değerli arkadaşlarım,

Bahriye mühendisliğinin ülkemizdeki durumu hakkında bir önceki yazımda özet bilgi sunmuştum.

1.2 Konu üzerinde yapmakta olduğum çalışma sırasında TMMOB (TÜRKİYE MÜHENDİS VE MİMARLAR ODALARI BİRLİĞİ) bir bildirisinde, Türkiye’deki mühendislerin örgütlenmesi üzerine detaylı bilgiler olduğunu gördüğümden bildirinin bu kısmını da bilgilerinize sunmak istedim.

2. “TÜRKİYE’DEKİ İLK MÜHENDİS-MİMAR ÖRGÜTLENMELERİ

2.1 Ülkemizdeki bugünkü anlamda mühendis yetiştiren ilk üniversite, 1773 yılında Mühendishane-i Bahr-i Hümayun adıyla III. Mustafa döneminde kurulmuştur. Gemi inşaatı ve haritacılık öğretimi yapan bu kurumdan sonra kara ordusunun teknik kadrosunu yetiştirmek amacıyla 1795 yılında Mühendishane-i Berr-i Hümayun kurulmuştur. Bu okul, 1847’de mühendislik eğitimi yanında mimarlık alanında da eğitim vermeye başlamıştır. 1883 yılında kurulan Hendese-i Mülkiye, 1909’da Mühendis Mekteb-i Alisi adını alarak ülkenin alt yapı inşaatlarında görev alan kadroları yetiştirmiştir.

2.2 Avrupa’da ve ABD’de 19. yüzyılın ortalarında başlayan mühendis ve mimar örgütlenmesi, ülkemizde II. Meşrutiyetle birlikte başlamıştır. 1908’de İstanbul’da çok sayıda sivil örgütün kurulduğu bilinmektedir. Bunlardan birisi de Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyetidir. Cemiyetin yayın organında “Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyetinin Tarihçesi” başlığı altında yayınlanan yazıda şu görüşlere yer verilmiştir:

2.3 “Osmanlı Milleti otuz iki yıllık uğursuz bir baskı altında ezildiğinden, vatanımızda bilim ve fen tabii ki layık olduğu aşamaya erişemedi. Tanrıya şükürler olsun ki geçen yıl elde ettiğimiz Meşrutiyet yönetimi zulüm baskısını paramparça ederek, her türlü engeli ortadan kaldırdı ve muhtelif meslek ilgilisinin tek başına ya da topluca çalışabilmesini sağladı.” Özgürlük nimetinden beklenilen yararları bir an önce hayata geçirmek ve birlik gücünün bireysel güçten daha açık ve daha esaslı bir şekilde yararlı hizmetler doğuracağı kuramı çerçevesinde toplanma amacı Osmanlı mühendis ve mimarlarında bir birleşme düşüncesi yaratmış idi.

2.4 Bu şekilde hazırlanmış görüşler, yapılacak bir çağrıyı beklerken, Mimar Kemalettin Bey fen mensuplarını birleşmeye davet etti ve bu suretle arkadaşlarından önce davrandı. Osmanlı fen mensuplarının bu çağrıya hemen uyması ve bir araya gelme teklifinin uygun bulunması sonucunda Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti adıyla bir örgüt kurulmasına ve fen erbabından Hulusi BOYACIYAN, Kemalettin KARAKAY, Refik Ziya TERZİYAN beyefendilerden bir kurul aracılığıyla bir tüzük ve bir içtüzük düzenlenmesine karar verildi.

2.5 Adı geçenlerin kaleme aldıkları tüzükler ikinci bir toplantıda incelendi ve gerekli değişiklikler yapıldı ve daha sonra gizli oyla ve salt çoğunlukla aşağıda isimleri yazılı kişiler Yönetim Kurulu başkanlığı ve üyeliğine seçildiler.

Başkan       Mühendis Mehmet Hulusi Bey

İkinci Başkan       Mühendis Agop BOYACIYAN

Sekreter     Mimar Kemalettin Bey

Mimar Aram KARAKAY Efendi

Mühendis Ziya Bey

Sayman     Mühendis Mahmut Şükrü Bey

2.6 1912 yılından sonra “Association des Architectes et Ingeniuers en Turquie” (Türkiye’deki Mimar ve Mühendisler Derneği) Fransızca adlı bir örgüt daha kurulmuştur. Bu örgütün tüzüğünde, Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti’nin aksine, üyelik için “Osmanlı tabiiyetine haiz bulunma” koşulu bulunmamaktadır. Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti’nin çalışmalarının durduğu bu dönemde, bu yeni örgütün Türk mühendis ve mimarlığının örgütlenmesine karşı bir hareket olduğu şeklinde yorumlanmaktadır.

2.7 1919 yılında “Mühendis Birlik Yurdu”, 1923 yılında “Türk Mühendisleri Ocağı” ve 1925 yılında “Türk Mimar ve Mühendis Cemiyeti” kurulduğu belirtilmektedir.  Bu konularda zamansızlık nedeniyle araştırma yapılamamıştır. 

3. CUMHURİYET DÖNEMİNDE ÖRGÜTLENMELER

3.1 Cumhuriyetten sonra ilk örgütlenmeler 17 Mayıs 1926 yılında kurulan ve merkezleri Ankara’da bulunan Türk Mühendisler Birliği ve Türk Yüksek Mühendisler Birliği adı altında gerçekleşmiştir. 

3.2 Birliklerin Tüzükleri temelde aynıdır. 

• Amaçlar arasında “memleketin ilerlemesine ve milli iktisadın inkişafına ve kuvvetlenmesine hizmet emeli ile mesleğin yükselmesine çalışmak”,
• “meslek haklarını ve azânın ihtiyaç ve menfaatlerini temin ve himayeye, mühendisler arasında tanışma ve tesanütün artmasına hizmet etmek”,
• “başka memleketlerden mühendis getirilmesine ihtiyaç kalmayacak derecede meslektaşların yetiştirilmesi için gençliğin mesleğe karşı rağbetini artırmaya;
• sermaye getirme mecburiyeti olmadıkça, memleketimizde yapılarak inşaatın Türk Mühendis Müteahhitlerine yaptırılmasını ve memlekette yerli ve ecnebi müesseselerde Türk Mühendislerinin çalıştırılmasını temine çalışmak”

yer almaktadır. 

3.3 Bu örgütü 18 Şubat 1927 tarihinde kurulan Türk Yüksek Mimarlar Birliği izlemiştir: Birliğin amacı

• “Türk Yüksek Mimarları arasında fikri ve mesleki dayanışmayı temine,
• memleket içinde ve dışında Türk mimarisini ve mimarlığını tanıtmaya,
• Türk mimarlık sanatının ve inşaat bilgisinin beynelmilel terakkilere göre inkişafına ve
• Türk yüksek mimarlarının mesleki, iktisadi ve hukuki menfaatlerini korumak” olarak belirtilmektedir.

3.4 Daha sonraları bu örgütlere çeşitli tarihlerde uzmanlık dallarında örgütler eklenmiştir. Bunlar arasında kurulduktan sonra başka bir örgütle birleşenler bulunmaktadır. 1954 yılında kabul edilen TMMOB Yasası uyarınca oluşturulan “Müteşebbis Heyet” içinde, Bayındırlık Bakanlığı temsilcilerinin dışında Türk Yüksek Mühendisler Birliği, Türk Mühendisler Birliği, Türk Yüksek Maden Mühendisleri Cemiyeti, Karabük Ağır Sanayi Mühendisleri Cemiyeti, Türk Mühendis Jeologlar Derneği, Harita ve Kadastrocular Derneği, Türk Ormancılar Cemiyeti, Türk Yüksek Ziraat Mühendisleri Birliği temsilcileri yer almışlardır.  “